ARKA AKSLAR VE DİFERANSİYELLERİN BAKIMI:
1. GİRİŞ: Modern otomobillerin üzerinde kullanılmakta olan arka akslar ve diferansiyeller oldukça çeşitlidirler. Bu nedenle tüm çeşitlerin bakımı yerine bazı örnekler üzerinde durulacak ve özelikle yerli yapım araçların arka köprüsünü oluşturan aktarma organlarının bakımı işlenecektir.
ARIZALARIN MUHTEMEL SEBEPLERİ
1-ARKA TEKERLERDEN SES GELİYOR:
a) Teker gevşektir. Bijonları sıkınız.
b) Teker bilyasın yatak zarfları aşınmış, kabuk dökmüştür. Arka aks bil yalarını kontrol edin ve aşınmış arızalıları değiştiriniz.
c) Arka aks bilyalı yatağının zarfları brinell aşıntısı şeklinde aşınmışlardır.Arka aks bilyalarının zarflan kontrol edin ve gerekirse değiştiriniz. Aksın eksenel gezintisini kontrol ediniz.
d) Arka aksın eksenel gezintisi fazladır.Kontrol edip ayarlayınız.
e) Aksın flanşı çarpıktır; yalpalı dönüyor.Eğrilmiş aksları değiştiriniz.
2-ARKA AKSLARDAN SES GELİYOR:
a) Akslar yeterli yağlanamıyor.Arka köprü yağını doldurunuz ve kaçak kontrolü yapınız.
b) Ayna-mahruti arasındaki boşluk ayarı fazladır.Ayna-mahruti boşluk ayarını ve ayna ile mahrutinin dişleri arasındaki temas izini kontrol ediniz.
c) Ayna ve mahruti arasında uyum yoktur.Biribirine uymayan ayna ve mahrutileri değiştiriniz.
d) Ayna yada mahrutinin dişlileri aşınmıştır Dişleri aşınmış olan dişliyi değiştiriniz.
e) Mahrutinin yataklarında eksenel gezintileri fazladır Mahruti yataklarının yüklenme ayarını kontrol ediniz.
f) Diferansiyel yataklarında yan gezinti vardır.Diferansiyel yataklarının ön yüklenme ayarlarını kontrol ediniz.
g.) Kayma yapmayan diferansiyel ötüyor.Yağını boşaltıp kayma yapmayan diferansiyeli kontrol ediniz.
3-DİFERANSİYEL DİŞLİLERİ ERKEN AŞINIYOR ÇİZİLİYOR.
a) Diferansiyel yeterli yağlanamıyor. Diferansiyel dişli kutsunun yağını değiştirip seviyesine kadar doldurunuz.
b) Yanlış yağ kullanılıyor.Aracın kendi katalogunda verilen yağı kullanınız.
c) Tekerleklerden biri diğerine oranla fazla hızlı dönüyor, yada patinaj yaptırılıyor. Patinajı önleyiniz ve diferansiyel dişli kutusunu söküp aşınmış parçaları değiştiriniz.Boşlukları gideriniz.
4. - AYNA-MAHRUTİ DİŞ KIRIYOR.
a) Aşırı yüklenme vardır. Aracı aşırı derecede yüklemeyin. Kırık dişlileri değiştiriniz.
b) Debriyajın çalışmasında kararsızlıklar vardır - Kavramanın normal çalışmasını sağlayınız.
c) Araç kaygan zeminlerde uzun süre çalıştırılıyor. Patinajlı çalışmanın sık sık tekrarı diferansiyeli yorar.Arızaları parçaları değiştiriniz.
d) Diferansiyel ayarlarında bozukluklar vardır.Ayna-mahruti ayarını yenileyiniz.
5-DİFERANSİYELDEKİ YAĞ AZALI YOR
a) Yağın seviyesi yüksektir.Fazla yağı boşaltınız seviyesine kadar yağla doldurunuz
b) Aks keçeleri aşınmış arızalanmıştır.değiştiriniz.
c) Diferansiyel dişli kutusunun muhafazası, arka köprü çatlaktır. Onarınız, yada değiştiriniz.
d) Mahruti keçesi kaçırıyor. Değiştiriniz,
e) Nefeslik tıkanmıştır.Nefesliği temizleyiniz yada değiştiriniz,
f) Arka köprü diferansiyel kapağının contası yırtılmış yada cıvataları gevşektir. Cıvataları sıkınız contayı yenileyiniz.
6.DİFERANSİYEL HARARET YAPIYOR
a) Yağ seviyesi düşüktür. Normal seviyesine kadar uygun yağı doldurunuz.
b) Yanlış yağ kullanılıyor.Yağı boşaltınız ve uygun, tavsiye edilen yağı kullanınız.
c) Yataklar çok sıkı ayarlanmıştır.Yatak ayarlarını özellikle ön yüklenme ayarlarını yeniden yapınız.
d.) Dişliler fazla aşınıyor. Aşınmış dişlileri değiştiriniz.
e) Ayna-mahruti arasındaki boşluk ayarı yanlıştır;Ayna mahruti arasındaki dişli- boşluk ayarını yeniden ve katalog değerlerine göre yapınız.
2- ARKA AKSLARDAN VE DİFERANSİYELDEN GELEN SESLERİN TESBİTİ VE TEŞHİSİ:
Otomobil sahipleri çoğu zaman yerlerini tam olarak saptayamadıklarından seslerden şikâyet ederler. Böyle durumlarda teknisyenin işi zorlaşır. Bu bakımdan yapılacak ilk iş sesin oluştuğu sürüş şartlarını öğrenmek ve şoförün yerine geçerek yol testini yapmaktır.
Sesin kaynağına inmek için, vites boşta iken motoru çeşitli devirlerde çalıştırıp dinleyiniz. Sesin motordan kaynaklanmadığına dikkat ediniz. Yapılacak yol testinde sesin karakteri bazı ip uçları verebilir. Örneğin aks bilyasındaki arıza, aracın çeşitli hızlarında kaybolmayan, sadece hıza bağlı olarak zayıflayıp artan ton farklılığı ile kendisini belli eden sesler meydana getirir. Bilyalı yatak, başlangıçta ötme şeklinde ve eğer dağılmışsa öğütme biçiminde ses yapar.
Sesin hangi taraftan geldiğini saptamak için, düz bir yolda seyrederken motoru durdurup vitesi boşa alın. Direksiyonu sağa sola kırın ve aksların farklı yüklenmelerini sağlayınız. Direksiyonun sağa sola döndürülmesine bağlı olarak bir taraftan gelen sesin artması, arızalı yatağın yerini gösterir. Diferansiyel ötmesi daha çok artan dişli boşluklarından kaynaklanır. Bu, direksiyonun sağa sola dön-dürülmesine bağlı olarak değişmez. Ancak, bilya sesinden farklı olarak hıza bağlıdır ve özellikle aracın akıp gitme hızlarında artan bir ötme şeklini alır.
SESLERİN TESBİTİ İÇİN YAPILACAK TESTLERİ SÖYLE SIRALAYABİLİRİZ:
a) Motoru çalıştırıp ısıtınız.Aracı pürüzsüz ve düz bir yolda 15-20 km/saat hızla sürünüz ve sesi dinleyiniz. Hızı yavaş yavaş 70-80 km. ye çıkarınız ve yine sesi dinleyiniz. Düşük hızdaki sürüşlerde işitilen seste artış olup olmadığına bakınız. Ayrıca sesin kaybolup kaybolmadığını tespit ediniz.
b) Aracın hızını 90-110 km/saate çıkarınız. Vitesi boşa alınız ve kontak anahtarını kapatarak motoru durdurunuz. Araç kendiliğinden duruncaya kadın sürüşe devam ediniz. Bu sırada a. testinde saptanan seslerde değişme olup olmadığına, yada kaybolup kaybolmadığına dikkat ediniz. Eğer oldukça düşük hızlarda düşük frekanslı bir ses işitiliyorsa bu, lâstik sesidir. Teşt: a. da meydana gelen ses bu testte de devam ederse bu durumda araç yük altında olmadığından bilya sesi olacaktır. Test: a da görülüp bu testte kaybolan sesler aks sesleridir
c) Aracı park ediniz ve motoru çalıştırıp vitese alınız; aracın el frenini kullanarak aracı durdurmaya çalışınız. Motorun devrini yavaş yavaş arttırıp sesi dinleyiniz. Bu testte işitilen sesler a' dekinin aynı ise akslar sağlamdır. Testi daha fazla devam ettirmeyiniz.
d) Aracın tekerleklerini yerden kesecek kadar kaldırınız ve sehpaya alınız Motoru çalıştırınız ve aracı vitese alınız. Motorun devrini arttırırken sesi dinleyiniz. Bu test aracılığı ile üniversal mafsal seslerini tespit etmek kolaydır. Motorun yük altında bulunduğu durumlarda gelecek vınlama sesi aks ve diferansiyel yataklarının ayarsızlığını veya ayna-mahruti ayarının bozukluğunu ifade eder
Aracın kendiliğinden akıp gitme hızlarında oluşan sesler arka aks bilyalarının arızasından ve diferansiyel ayna-mahruti diş temaslarının bozukluğundun kaynaklanır. Vuruntu ve çarpma şeklindeki sesler dişlilerin çapaklanmasından yataklardaki çapaklardan meydana gelir. Bu tür sesler sadece dönüşlerde kendini gösterirse aks dişlileri ile istavroz dişlileri kırık olabilir.
4 -ARKA AKS VE DİFERANSİYEL ARIZALARININ AYRINTILI OLARAK AÇIKLANMASI:
a. YAĞ KAÇAKLARI:
Diferansiyellerde ve akslarda kullanılan yağlar motor yağlarına göre oldukça kalın yağlardır ve akma eğilimleri azdır. Yağın Sızıntı yapabileceği yerler keçeler ve contaların yerleştirildiği yerler olacaktır, mahruti milinin bulunduğu bölgedeki boğaz keçesi, aks kovanlarının dış taraflarında bulunan keçeler, diferansiyel muhafaza kapağının contası yağın sızıntı yapabileceği yerlerdir. Belki bazı cıvataların bulunduğu yerlerden de kaçaklar olabilir.
1- KEÇELER:
Keçelerin kaçırması, kurumalarından yada yerine yerleştirilirken meydana gelebilecek kaçıklıklardan kaynaklanır. Diğer taraftan dışardan girebilecek sert pisliklerin yaratacağı tahribat ile yuvalarının bozulması da keçelerin kaçırmasına neden olur. Her ne şekilde olursa olsun kaçıran tarafından keçesinin kontrol edilmesi için milin-aksın-sökülmesi gerekir. Şekil: II-I.
Aksın sökülmesinde keçelere zarar vermemek için özel dikkat ve itina gerekir. Ayrıca uygun alet ve takımların kullanılması şarttır. Özellikle aksın frezeleri keçeyi kesebilir. Sökme sırasında aksın ağırlığı keçelere bindirilmemelidir. Aksın yerine takılmasında keçeyi ve şaftın ucunu iyice yağlayıp takılışın kolay olmasını sağlayınız.özellikle dudaklı tip keçe çabucak zedelenebilecek bir keçedir. Çoğu onarımlarda aksın sökülüşü ile birlikte keçe de değiştirilir. Yeni keçe, yerine takılmadan önce, yuvası iyice kontrol edilmeli ve çapaklardan temizlenmelidir. Keçe yuvasının ovalleşmesi, keçelerin kaçırmasına yol açabilir. 0.25 mm. den fazla bir ovallik kabul edilemez; gerekirse keçe yuvası onarılmalıdır.
Şüphesiz keçenin içinde çalışan aks" muylusu da ovalleştiği zaman aynı sonuç meydana gelir. Bu bakımdan aşırı ovalliklerin giderilmesi zorunludur. Gerekirse aks değiştirilir.
2- KAPAK CONTASI:
Kapak contalarının meydana getirdiği yağ kaçaklarının tesbiti daha kolaydır. Genellikle cıvataların bulunduğu yüzeyler yağla ıslanır ve ıslanan alan oldukça geniştir. Cıvataların gevşekliğinden, yada contanın yarılmasından dolayı diferansiyel kutusunda bulunan yağ dışarıya akabilir. Cıvataların sıkılması ile sızıntı kesilmezse conta değiştirilmelidir. Kapak sökülünce contanın yenilenmesi gerekir. Yeni conta yerleştirilmeden önce eski conta kalıntıları temizlenir ve yüzeyin düzgünlüğü kontrol edilir. Yüzeydeki bozukluklar yeni contayı zedeleyeceği gibi tekrar sızıntılara da yol açar. Contanın yüzeyine conta yapıştırıcısı ve sızdırmazlık sıvısı sürülür. Sıvı hemen kurumadan kapak yerine yerleştirilmelidir.
3- CIVATA KAÇAKLARI:
Cıvataların bulunduğu yerlerden yağın kaçırması çok nadir olmakla beraber dikkatli olmakta yarar vardır. Cıvataların sıkılması, istenilen sıkma değerlerine kadar torklanması meseleyi çözmeyebilir. genellikle cıvata sökülür, iyice temizlenir ve sızdırmazlık sıvısı sürülerek tekrar yerine takılır. Bazı hallerde cıvata dişlerinin et kalınlığı az olur ve yerine takıldığı zaman tam sıkma sağlamaz. Böyle durumlarda yeni cıvata kullanmak lâzımdır. Hatta cıvataların yuvalarına yeniden kılavuz çekmek ve daha kalın bir cıvata kullanmak gerekebilir.
b. SESLER:
Yukarda da belirtildiği gibi arka akslar ve diferansiyel sisteminde meydana gelen arızalar kendini seslerle belli ederler. Ancak, araçtan gelen bütün seslerin diferansiyele ve arka akslara ait olarak farz edilmesi yanlıştır.
1- DÖNÜŞLERDEKİ ÇITIRTILAR:
Aracın viraj alışı sırasında duyulacak bu tür sesler daha çok kayma yapmayan diferansiyeli olan araçlarda karşılaşılacak seslerdir. Kayma yapmayan diferansiyelin tipine göre sesin nedeni araştırılmalıdır. örneğin kavrama ayarı yada kaçıklığı sese yol açabilir. Diğer taraftan bu özel diferansiyeller özel yağ kullanmayı gerektirir ve uygun yağ kullanılmadığı zaman ses yaparlar. Daha doğrusu kaçırma yaparak seslere neden olabilirler.
2- ATLAMALI TIKIRTI SESLERİ:
Ayna yada mahruti dişlilerinin birindeki diş kırıklığı böyle seslere yol açar. Dişlilerin sökülmesi ile durum hemen açıklığa çıkarılabilir. Eğer kırık sadece küçük bir çapak şeklinde ise dişliyi değiştirmeye gerek yoktur. Çapaklı yer gaz taşı ile düzeltilerek kullanılabilir. Fakat diş kopması şeklindeki kırıklarda ilgili dişliyi değiştirmek lâzım gelir.
3- BOŞLUKTAN DOĞAN SESLER:
Diferansiyel ayna dişlisinin mahruti ile kavraşması belirli bir boşluğu gerektirir. Boşluğun fazla olması halinde küt-küt sesleri gelir. Boşluğun fazla olup olmadığını anlamak için diferansiyelin sökülmesi gerekmez. Bunun için aracı bir liftin üzerine kaldırınız ve tekerin birini kilitleyiniz. Karşı taraftaki tekeri, döndürerek boşluğun tamamen alındığı yeri tespit ediniz. Tekerin ortasından 30 cm. uzaklıkta lâstik üzerine tebeşirle bir işaret koyunuz. Tekeri aksi yönde döndürmeye başlayınız. Tekrar boşluk alınıncaya kadar döndüren ve boşluğun tamamen alındığı noktayı işaretleyiniz, iki işaret arasında 2.5 cm. den daha fazla bir mesafe farkı olmamalıdır. Eğer fazla bir fark varsa ayna-mahruti arasındaki boşluk fazladır ve boşluk ayarının yapılması lâzımdır. Şekil: 11-3
4- DÖNÜŞLERDE VE KABA YOLLARDA DUYULAN SESLER:
Boşluktan doğduğu belirtilen seslerin benzeri, küt-küt şeklindeki vuruntular dönüşlerde ve kaba yollar üzerinde seyrederken işitilirse aksların eksenel gezintisinin fazlalığından şüphe edilebilir. Durumun tesbiti için araç sehpaya alınır ve arka akslar ileri-geri oynatılarak eksenel boşluğu kontrol edilir. Hissedilen boşluğun ve gezintinin giderilmesi için aks dişlilerinin arkasındaki dayanma pullarının değiştirilmesi gerekir. Şekil: 11-2.
5- HAFİF TİTREŞİMLE BİRLİKTE DUYULAN ÖĞÜTME SESİ:
Teker yataklarının arızalanması ile kendisini gösteren bir sestir. Ancak, hem ön teker bilyalarından nemde arka aks bilyalarından kaynaklanabilir. Bu nedenle yerinin tam tesbiti gerekir. Aracı pürüzsüz bir yolda sürerken, sağa-sola direksiyonu döndürerek hangi taraftan sesin geldiğini saptayınız, önden yada arka-geldiğini tespit tamamen tecrübelere dayanır. Tecrübeli bir şoför ve aracı-sesine alışık olan kimse sesin önden yada arkadan geldiğini söyleyebilir. Bun-sonra ilgili aks sökülerek buyanın durumu incelenir. Bilyalı yatağın el içinde dürülmesi ile durumu rahatlıkla açıklığa kavuşturulur. Arızalı bilyalar değişir.
6- YÜKSEK FREKANSLI VINLAMA SESİ:
Bu tür sesler daha çok beraber çalışan ve fakat iyi hizalanamamış, kaçık olarak kavraşan dişlilerden gelebilir özellikle konik dişlilerde diş. derinliklerinin yeterli olması, daha doğrusu dişlerin yeter derinlikte birebirleriyle kavranması gerekir. Bu miktarın ne kadar olacağı söylenemez.Ancak yapımcılar belirli bir diş temas izi verirler. Takılma ve ayar sırasında bu uyumun sağlanması gerekir. Diferansiyel ayarlarının yapımcıları tarafından verilen kataloglara göre yapılması, verilen değerlere uyulması diferansiyelin çalışmasını rahatlattırır. Bazı yapımcılar ayna ile mahruti arasındaki
uyumun sağlanması için üzerlerine işaret koymuşlardır. Dişliler genellikle takım halinde yapılırlar ve işaretlenirler. Dişlileri sökerken bu işaretlere dikkat etmek ve takılma sırasında işaretleri karşılaştırmak lâzımdır.Birebirleriyle uyum içinde olmayan ayna-mahruti dişlileri ses yaparlar. Şekil: 11-4
5- KAYMA YAPMAYAN DİFERANSİYELİN KONTROLÜ:
Kayma yapmayan diferansiyele ait kavramanın kaçırıp kaçırmadığını kontrol etmek için tork metre kullanılır.Vites boşa alınır, aracın tekerlekleri yerden kesilecek kadar kaldırılır ve tekerin biri sökülür.Sökülen teker, diğerinin altına konularak dönmesi engellenir. Tork metre ile sökülen tekerin aksı döndürülmeye çalışılır Aksın döndürülebilmesi için gereken moment tespit edilir. Bu değer katalogda verilen değer kadar olmalıdır. Bu, takriben 5-6 kg. m (40 Ib.ft) kadardır. Kavrama kaçırıyorsa onarılmalıdır.